چه کسانی و درباره چه مسأله ای باید دلواپس باشند؟

افق ایلام/ به گزارش تحلیلی انتخاب/ترديدي نيست كه همه ما بايد نسبت به سرنوشت و آينده خود و كشورمان حساس باشيم، نه تنها حساس كه دلواپس و نگران نيز بايد بود؛ آينده‌اي كه هر سوي آن را نگاه مي‌كنيم، دلايل كافي براي اين نگراني وجود دارد. از يك سو در منطقه بحران‌خيز خاورميانه قرار داريم كه در چهار سال گذشته تحولات و نابساماني‌هاي بزرگي در آن رخ داده و تقريبا در پنج كشور آن جنگ رسمي و كلاسيك يا چريكي وجود دارد و مطالعات آينده‌نگرانه جهان تاكيد كرده كه آينده اين منطقه مهم‌ترين بحران سال‌هاي آينده در نظر تحليلگران سياسي است. اين وضع نه فقط در مرزهاي غربي كه در شرق ايران و در افغانستان و پاكستان نيز كمابيش هست. از سوي ديگر ايران درگير يك تحريم همه‌جانبه اقتصادي نيز هست.

از نظر داخلي، فقدان وحدت سياسي، بحران آب، آلودگي زيست محيطي، بيكاري، كسري بودجه دولت، فساد اداري باقي‌مانده از دولت پيش و احتمال بروز اتفاقات پيش‌بيني نشده مثل زلزله نيز موجب مي‌شود كه نگاه ما به آينده كشور كه مهد تمدن ايراني است، همراه با نگراني و دلواپسي باشد. در ميان اين مسائل، مذاكرات ايران با ١+٥ اگر مهم‌ترين آنها نباشد، كه نيست، ولي عاجل‌ترين آنها هست و اين حق همه مردم است كه نسبت به سرنوشت اين مذاكرات دلواپس و نگران باشند. اين نگراني و دلواپسي از دو جهت وجود دارد؛ يكي از جهت توافق بد كه به تحقير ملي و نفي منافع ملي منجر شود و ديگر از جهت عدم موافقت با توافق منصفانه كه به دليل ترس از فشارهاي داخلي است. البته متذكر شويم كه «توافق منصفانه» در روابط خارجي مبتني بر قدرت است. اگر كسي يا كشوري با چنين توافقي همراهي نكند، به منزله آن است كه دير يا زود زير بار بدتر از آن خواهد رفت، ولي هميشه اين احتمال وجود دارد كه به دلايل سياسي و جناحي، برخي گروه‌ها امواج احساسي ايجاد كنند و با سوار شدن بر اين امواج بخواهند خود را قهرمان مبارزه با «قرارداد گلستان» معرفي كنند، در حالي كه پيش‌نويس «قرارداد تركمانچاي» را در آستين خود پنهان كرده‌اند تا روي ميز قرار دهند.

اكنون اين پرسش مطرح است كه چگونه مي‌توان رفع نگراني كرد؟ و چه موقع بايد دلواپس و نگران بود و خواب را بر چشم‌هاي خود حرام كرد و در برابر، چه موقع مي‌توان راحت خوابيد در حالي كه همه اين مشكلات وجود دارد و ما را احاطه كرده است؟ پاسخ در يك كلام خلاصه مي‌شود، آزادي نقد. اگر مذاكره‌كنندگان و كساني كه مديريت انجام هر يك از اين امور، به ويژه مذاكرات ١+٥ را عهده‌دار هستند، قابل نقد باشند و هر كسي بدون لكنت زبان و ترس از متهم يا بازداشت شدن بتواند رفتار و گفتار آنان را نقد كند، در اين صورت هيچ جاي نگراني و دلواپسي نيست. امروز با چنين وضعي مواجهيم. دولت و گروه مذاكره‌كننده را نه تنها مي‌توان نقد كرد يا در صداوسيماي بسته به پرسش كشيد و حتي فراتر از معيارهاي يك نظام دموكراتيك نيز آنها را با چالش مواجه كرد، بلكه مي‌توان در مجلس كه بايد محيط عقلانيت و گفت‌وگو باشد، به آنان توهين كرد و بر سرشان فرياد كشيد. همه اينها نشان مي‌دهد كه جهت‌گيري مذاكره‌كنندگان درست و قابل دفاع است؛ چرا كه از نقد ديگران يا حتي فحاشي و توهين آنان نيز نگراني ندارند.

در مقابل بايد در سال‌هاي ١٣٨٤ تا ١٣٩٢ نگران و دلواپس مي‌بوديم كه هيچ كس حق كوچك‌ترين اظهارنظري درباره عملكرد مذاكره‌كننده نداشت. اگر هم كسي چيزي مي‌گفت جايي كه بتواند منتشر كند نبود. چرا با آزادي نقد خودشان مخالف بودند؟ براي اينكه آنان فاقد اعتماد به نفس درباره سياست‌هاي خود بودند و توان آن را نداشتند كه از پس منتقدين برآيند. با نخستين انتقادات شيرازه ذهني آنان پاره مي‌شد و برگ‌هاي آن اوراق مي‌شد. مشكل در آن دوره اين بود كه حتي نمي‌توانستيم اين نگراني را ابراز كنيم و اين خود موجب فشار بيشتر به ناظران و مردم مي‌شد و نوعي احساس توهين و حقارت مي‌كردند، كه چرا عده‌اي بايد به نام مردم ايران حرف بزنند، ولي جرات و شجاعت لازم را براي شنيدن نقد اين دغدغه‌ها نداشته باشند. آيا اينها به آن معناست كه اكنون نبايد نگران بود؟ چرا بايد نگران بود، زيرا ممكن است كه گروه مذاكره‌كننده يا دولت به دليل برخي فشارها با توافق قابل قبول موافقت نكنند و از ترس اين جماعت منافع ملي كشور را فداي موقعيت شخصي خود كنند. اين نگراني و دغدغه اصلي است كه بايد به آن توجه داشت.