سهند حاجیلی لو/ اصلاح طلبی در دهه چهارم پس از انقلاب

این روزها خبرهای خوبی از نشستهای انسجام بخش و سراسری اصلاح طلبان به گوش می رسد که نوید بخش رفع اختلافات گذشته و اتحاد بین اجزاء جبهه اصلاحات می باشد . هر چند که در اعطای مجوزهای مربوطه نقش بزرگان نظام و همچنین تلاشهای دولت اعتدال گرا بسیار پر رنگ جلوه گری می کند ، لکن تکاپوی جوانان دست اندر کار اصلاح طلب ، به خصوص در این چند مورد اخیر کاملا مشهود و واضح بوده است . در واقع بوی نوعی همبستگی بینا نسلی بین اصلاح طلبان سنتی و نسل دوم اصلاحات به مشام رسیده است .

اما فصل مشترک بین تمام این اجزا بی تعارف و بدون تردید یک نام است و آن حجت الاسلام و المسلمین سید محمد خاتمی است. خاتمی همچون آن سقف بلند ساده و بسیار نقش ، که هنوز دقیقا نمی دانیم در وجودش چیست که خوش میبُرَد کفهای ما ، چه بخواهد ، چه نخواهد و چه بخواهند ، چه نخواهند محور بلا منازع مجموعه عظیم اصلاحات شده است . از آنجا که نقد مدام و سازنده ، یکی از مشخصه های بارز اصلاح طلبی ست ، اجماع نظرات مختلف در داخل اصلاحات به یک محور اینچنینی نیاز دارد . اما خود خاتمی همواره از تکیه سیستمها بر اشخاص انتقاد کرده و به کار روشمند و کارشناسی متکی بر دانش معتقد بوده و هست . لذا با اینکه خودش فصل الخطاب اختلافات درونی این مجموعه است ، همواره تلاش داشته که تکیه بر دانش را جایگزین این مسئله بنماید . در صورتی که بزرگان اصلاحات در جا افتادن این موضوع یاری رسان باشند ، بی شک اتحاد برای اصلاح طلبان به یکی از مولفه های همیشگی تبدیل خواهد شد .

در این میان ، برخی از جوانان اصلاح طلب با ابراز دغدغه هایی نسبت به حضور جوانان در عرصه های کلان کشور دست به ایجاد تشکل “ندا” زده اند که ماهیتا کار خوبی ست . لکن احتیاط در تعریفِ نسبتِ این تشکلِ جدید ، با بدنه اصلاح طلبان بسیار مهم بوده و مواضع و تحرکات آنها در روزهای آتی قطعا در صعود یا نزول جایگاهشان در اصلاحات تاثیر گذار خواهد بود . چرا که ایجاد هر مجموعه جدید در عین حال که می تواند مفید باشد ، نباید با خط مشی های استراتژیک و تاکتیکی اصلاحات زاویه دار باشد . البته اصلاح طلبان نشان داده اند که خط مشی استراتژیک و اصلی آنها حفظ نظام و اجرای همه ظرفیتهای قانون اساسی جمهوری اسلامی بوده ، هست و خواهد بود . اینکه تعریف ما از حفظ نظام چیست جای بحث دارد ، لکن یکی از مهمترین موارد آن ایجاد فضای باز رسانه ای و شفافیت است که اصلاحات همواره به آن نگاه استراتژیک داشته است . بی شک اگر برخورد سلیقه ای و جناحی سالهای گذشته با رسانه ها نبود ، موضوعاتی مثل قضیه معاون اول آقای احمدی نژاد بسیار زودتر مطرح و سریعتر حل و فصل می شد ، تا ضرری به بیت المال وارد نشده و حیثیت نظام و کشور بدون خدشه بماند و بجای علاج ، پیشگیری شود .

پیشینه آنچه به نام اصلاحات در ایران امروز می شناسیم ، نه محدود به تاریخ پس از انقلاب 57 ، که ریشه در تاریخ مشروطه دارد . همانگونه که در بیانیه پایانی همایش سراسری اصلاح طلبان کشور در بیست و پنجم دیماه سال 93 اشاره شده ، “تبار جریان اصلاحات به دینداران روشن بین مشروطه طلب و آزادی خواه می رسد و افتخار پیشتازی و پیشکسوتی در دفاع از خط اصیل امام خمینی (ره) ، انقلاب و ارزشهای دینی و ملی را در کارنامه دارد و مدافع قرائتی از نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی است که در آن اسلامیت و جمهوریت سازواره ای همسو و هماهنگ است “. همچینین در این بیانیه آمده است که : ” ما به همه جهانیان اعلام می کنیم اصلی ترین پشتوانه امنیت ملی خود را اتحاد و انسجام و اعتماد عمومی می دانیم و بر اساس فتوای مقام معظم رهبری تولید و توسل به سلاح اتمی را حرام می دانیم و پرچمدار و مدافع گفتگوی تمدن ها و حامی ایده جهان عاری از خشونت هستیم ” . در خصوص حمله به علی مطهری در مجلس نیز در این بیانیه آمده است که : ” ما رخدادهای چند روز اخیر مجلس را نقصانی خطیر و نمودی بسیار زشت ، خشونت طلبانه و نا موجه می دانیم و یکایک نمایندگان و هیات رییسه محترم مجلس را به دفاع از ایفای این حق نمایندگان فرا می خوانیم ” . در جای دیگری از این بیانیه آمده است : ” اینک که به یمن انتخاب مردم و رویکرد دولت تدبیر و امید گامهای ارزنده و اعتماد آفرینی در مسیر حل مناقشات هسته ای برداشته شده است و نگاه همدلانه مجموعه قوای کشور در حمایت از این تلاشها جهت یافته است ، قدرتهای جهانی باید از هرگونه فرصت سوزی اجتناب کرده و به حل کلیدی ترین مناقشه موجود کمک کنند ” . به نظر بنده ، بیانیه هایی از این دست علاوه بر اثر بخشی در عرصه سیاست داخلی ، کاملا توسط قدرتهای جهانی رصد می شود . به طور مثال به نظر می رسد می توان این نکته از بیانیه فوق الذکر در خصوص لزوم اجتناب غرب از فرصت سوزی در مذاکرات با ایران را یکی از موارد تاثیر گذار بر موضع گیری های اخیر رییس جمهور آمریکا در مقابل کنگره قلمداد کرد .

در پیام حجت الاسلام و المسلمین خاتمی به همایش سراسری جبهه اصلاحات آمده است : ” به جا است که شورای هماهنگی جبهه اصلاحات در جهت هر چه بیش تر شدن نزدیکی جریان های گوناکون اصلاح طلب و نیز همه آن هایی که اصل نظام و تلاش برای استوار کردن پایه های جمهوری اسلامی را پذیرفته اند تلاش کنند ” .

آیت الله هاشمی رفسنجانی نیز در پیامی به این همایش متذکر شدند که : ” اصلاح طلبی و اعتدال گرایی در واقع میراث جاودان و خط اصیل امام خمینی (ره) است که از طریق قرائت اصیل ایشان ، حفظ ارزشهای دینی ، ملی و دفاع از وجوه اسلامیت و جمهوریت نظام کاملا هماهنگ بوده و در این قرائت هیچ اقدام و حکمیتی بنام دین ، در غیاب خواست و انتخاب مردم متصور نیست ” .

دکتر عارف که یکی از سخنرانان همایش سراسری اصلاح طلبان کشور بود در ابتدا اظهار کرد : ” جا داشت که در این جلسه از حضور”رهبری ِ اصلاحات” استفاده می کردیم . من امیدوارم در آینده شرایطی فراهم شود تا بتوانیم از نقطه نظرات ایشان به صورت حضوری و نه به صورت پخش پیام از طرف ایشان استفاده کنیم ” . به نظر بنده یکی از مهمترین بخشهای سخنان این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام آنجایی بود که خاطر نشان کرد : ” انتظار ما از همه نهادهای حکومتی و بخصوص مجلس شورای اسلامی این است که با درک شرایطی که دولت با آن مواجه است ، همچنین با توجه به شرایط بین المللی به این موضوع توجه داشته باشند که همه این شرایط ایجاب می کند که از داخل کشور ((یک صدا)) شنیده شود ” .

در کنار شور و شوق مردم از حضور در همایشهایی از این دست که فرصت آن پس از 6 سال فراهم آمده ، همفکری و مشورت اصلاح طلبان در خصوص مسائل کشور با نگاه تخصصی ، مولفه ای است که باعث شده هم در حوزه اجرا و هم در مقام تحلیل ِ مسائل ِخرد و کلان کشور ، این جریان نسبت به جناح رقیب یک سر و گردن بالاتر به نظر برسد .

به نظر یکی از کارشناسان اصلاح طلب ، ” امروزه جامعه ما به دلایل گوناگون در دهه چهارم از عرصه سیاسی به عرصه اجتماعی در حال کوچ است . چرا که در عرصه اجتماعی هم به مطالبات خود خواهد رسید و هم هزینه کمتری خواهد پرداخت” . دکتر سید رضا صالحی امیری که هم اکنون ریاست کتابخانه ملی را به عهده دارد معتقد است که : “هم زمان با این تحولات مثبت ، تحولات منفی هم شکل می گیرد . آمارها نشان می دهد ما با افولی در اعتماد و رضایت و مشارکت اجتماعی مواجه هستیم ” .

البته بنده معتقدم که جامعه به صورت مستمر و سریع عکس العملهای خود را تغییر می دهد . در واقع جامعه ما به دلیل انسداد سیاسی در طول سالهای دولت قبل و عدم توانایی در ابراز نگرشهای سیاسی ِ خود به طور آزادانه ، راه عرصه اجتماعی را پی گیری می کند . بی شک در صورت ایجاد فضایی که در آن کار سیاسی رونق بیشتری بگیرد و ابراز عقیده هزینه کمتری داشته باشد و این به باور عموم برسد ، جامعه به سرعت از عرصه اجتماعی به عرصه سیاسی خواهد آمد . لکن همانگونه که آقای صالحی امیری گفته اند ، در این شرایط جامعه در عرصه اجتماعی راه خود را می پیماید و مطالباتش را پی می گیرد . به نظر بنده برای تشکلهای سیاسی اصلاح طلب ، واجب است که برای حفظ ارتباط با نسلهای گوناگون مردم ، کمی از دیالوگهای سیاسی به سمت ارتباط اجتماعی قدم برداشته و برای رده های سنی گوناگون در عرصه اجتماعی حرف برای گفتن داشته باشند . منظور بنده این نیست که با اهداف سیاسی و روکش اجتماعی با مردم رو برو شویم . بلکه با علم به اینکه عرصه سیاسی دیگر جذابیت گذشته را برای مردم ندارد ، بکوشیم تبیین مطالبات اصلاح گرایانه را نه به زبان سیاسی ، که در ظرف اجتماعی دنبال کنیم .

این مسئله بسیار مهم در شرایط کنونی نیازمند آن است که همه تشکلها و احزاب اصلاح طلب به اهمیت این موضوع پی ببرند . شورای هماهنگی اصلاحات ، مجمع روحانیون مبارز ، حزب اعتماد ملی ، حزب کارگزاران ، حزب مردم سالاری ، حزب اسلامی کار و غیره ، همه باید به این نقطه رسیده باشند که مردم دیگر حوصله زبان سیاسی را ندارند . ممکن است برای کسانی که یک عمر کار سیاسی کرده اند این فضا دارای جذابیت باشد ، لکن عموم جامعه امروز با مطالبات بسیار اولیه تری دست به گریبان شده اند . آن بخشی از جامعه هم که علاقه داشت از مسیر سیاسی مشکلاتش را حل کند ، به دلیل بد اخلاقی های غیر مسئولانه این روزها ، اعتراضات خود را به زبان دیگری بیان میدارند . در واقع به بهانه های غیر مرتبط (مثل وفات یک هنرمند) اعتراضات خود را به شکلی آرام و غیر سیاسی بیان می دارند . به قول آقای صالحی امیری : ” تخلیه اجتماعی اگر در جامعه ایران شکل نگیرد ، ما در دهه چهارم با عصبیت اجتماعی ، پرخاشگری و عصیان و طغیان مواجه می شویم و هیچکس امکان مدیریت این جامعه را نخواهد داشت ” .

به نظر بنده برای اینکه برایمان ثابت شود که چقدر مدیریت جامعه ایران روز به روز مشکتر می شود ، کافی ست سعی کنیم با دختران و پسرانی که در دهه هفتاد به دنیا آمده اند ارتباط برقرارکنیم تا بر ما ثابت شود که مدیریت همین تعداد از اشخاص جدید جامعه ما چقدر مشکل است . آنچه بنده فهمیدم این است که نسل دهه هفتادی ها بیشتر از نسل دهه شصت مطالباتشان را با استاندارهای جهانی مقایسه می کنند و علاقه کمتری برای استفاده از تجربیات نسلهای قبل خود نشان میدهند . از طرفی به دلیل اینکه در زمانه ای جوانه های اولیه آزادی خواهی در وجودشان روییده که یک دولت بی توجه به نیازهای رنگارنگشان روی کار بوده ، یک عصبانیت ذاتی از جامعه در رفتارشان به نظر می رسد . به این دلایل و بسیاری دلایل دیگر این تکه از جامعه ما نسبت به قبلی ها بیشتر احساس عدم رضایت از موجودیت خود می کند . علاوه بر اینها به اقتضای سن و موقعیت اجتماعی اشان که هنوز تثبیت نشده ،نسبت به آینده به طور طبیعی نگرانی و ابهام درونی دارند . اگر قرار باشد فقط برای همین عده که به نظر بنده یکی از جمعیتهای بسیار مهم کشور ما هستند فکر و برنامه داشته باشیم ، باید روزها وقت و انرژی صرف کنیم .

این تنها یک نمونه بود و اگر بخواهیم جامعه ایران را تقسیم بندی کنیم تا بتوانیم برنامه های واقعا مدونی برای حل محسوس مشکلات مادی و معنوی مردم به دست آوریم ، براستی باید فراتر از پوسته سیاسی خود عمل کرده و تن به تحقیقات عمیق و تحلیلهای واقعگرایانه بدهیم . البته با در نظر گرفتن آرمانهایی که به خاطرش انقلاب شده است . اگر دل در گروی این نظام ، این انقلاب ، این کشور و این مردم داریم که قطعا داریم ، بر ما واجب است که برنامه های اصلاحی خود را با در نظر گرفتن شرایط اقشار مختلف مردم در دهه چهارم پس از انقلاب دنبال کنیم . تلاش کنیم که اعتماد و راستی به جامعه مان بازگردد و منفعت طلبی بدون اخلاق به مرور زمان کنترل ، محدود و در نهایت نابود گردد . ان شاءالله .

به قول استاد فردوسی : ” به گیتی به از مردمی کار نیست / بدین با تو دانش به پیکار نیست / همه ی روشنی مردم از راستی ست / زتاری وکژی بباید گریست .